ERMENI HABER AJANSI

Հայաստանի և Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչների նշանակմամբ սկսված հայ-թուրքական երկխոսության գործընթացը բազմակողմանիորեն ներկայացնելու համար Ermenihaber.am-ը նախաձեռնել է հարցազրույցների շարք Թուրքիայի ու Հայաստանի քաղաքական, հասարակական և մշակութային գործիչների հետ։

Այս անգամ մեր զրուցակիցը Թուրքիայում ծնված, իսկ այժմ Գերմանիայում բնակվող քուրդ  հայտնի օպերային երգչուհի Փերվին Չաքարն է:

Համառոտ կենսագրական

Փերվին Չաքարն իր երաժշտական կրթությունը նախ ստացել է Թուրքիայում։ Ապա մեկնել է Իտալիա՝ օպերայի բնագավառում կրթություն ստանալու։  Բեմ է բարձրացել Իտալիայի ամենանշանավոր օպերային թատրոններում, ինչպիսիք են Միլանի Լա Սկալան, Լա Ֆենիչեն, Բոլոնիայի օպերային թատրոնը, Մաչերատա օպերա ֆեստիվալը,  Բարիի Պատրուցելլի օպերային թատրոնը և այլն։

Նա մի քանի անգամ ճանաչվել է «Աշխարհի լավագույն կանացի ձայն»։ Համերգներ է տվել Ավստրիայում, Իսպանիայում, Ֆրանսիայում, Ռուսաստանում և Գերմանիայում։ 

«Հիմա երբ հետ եմ  նայում, շատ հուզումնալից էր օրինակ, երբ Փարիզում ստացա Լեյլա Գենչերի «Ոսկե Օրֆեո» մրցանակը, քանի որ ստացա համաշխարհային կարգի թուրք սոպրանոյի անունից տրված մրցանակը՝ որպես քուրդ արվեստագետ»,- վերհիշում է Չաքարը։

- Ե՞րբ սկսեցիք հետաքրքրվել օպերային արվեստով  ի՞նչ է Ձեզ համար օպերան:

- Սովորում էի Դիարբեքիրի գեղարվեստի միջնակարգ դպրոցում, որտեղ դասավանդվում էր նաև դասական արևմտյան երաժշտություն, բայց օպերայից բան չէի հասկանում։  Ես ավելի շատ զբաղվում էի ժողովրդական երաժշտությամբ, բայց շնորհիվ Մարիա Կալլասի ալբոմի, որը նվիրել է ընկերուհիս, ինձ համար նոր աշխարհ հայտնաբերեցի:

Համալսարանական կրթության ընթացքում ես հնարավորություն եմ ունեցել ինքս ինձ զարգանալու։ Ի դեպ, Անկարայի պետական ​​օպերայում դիտել եմ «Սևիլյան սափրիչ» օպերային ներկայացումը: Դա իմ դիտած առաջին օպերան էր և ինձ շատ հուզեց: Այսպես ձևավորվեց իմ կյանքի մնացած մասը, և ես սկսեցի պրոֆեսիոնալ կերպով զբաղբել օպերայով, որն իմ կիրքն է:

- Որտեղի՞ց են ծագում Ձեր հարաբերությունները հայկական մշակույթի հետ, երբվանի՞ց եք սկսել հետաքրքրվել հայկական արվեստով։

- Դերիքը, որտեղ ես ծնվել եմ, ժամանակին մի քաղաք էր, որտեղ քրդերը, հայերն ու ասորիները միասին էին ապրում: Այդ քաղաքի անունը քրդերենից թարգմանաբար նշանակում է փոքր եկեղեցի։ Ի տարբերություն ներկայիս մահմեդական մեծամասնության՝ ժամանակին այստեղ ապրել են քրիստոնյա քրդեր, և այս երեք ինքնությունների ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը մեր սերնդին փոխանցվել է առանց խտրական մոտեցումների: Չնայած Մեծ եղեռնին, Դերիկում դեռևս կա հայկական եկեղեցի։ Այս մշակութային միջավայրում մեծանալն արդեն ստիպում է մարդուն հոգեպես իրեն մոտ զգալ այդ ամենին:

Բացի Դիարբեքիրում և Վանում ապրող հայերից, ես նաև հնարավորություն եմ ունեցել հանդիպելու և աշխատելու հայ երաժիշտների հետ Եվրոպայում կրթություն ստանալու ընթացքում։ Աշխատել եմ նաև Հայաստանում, քրդական երաժշտության վերաբերյալ ուսումնասիրություններ եմ կատարել հայկական ռադիոյի արխիվում։ Աշխարհագրական տեսանկյունից լինելով կողք կողքի՝ երաժշտության մեջ նույնպես մտերմություն ենք հաստատել։ Շատ քրդական երգեր ձայնագրվել և նոտագրվել են հայ երաժիշտների կողմից, ինչպես օրինակ Կոմիտասը։ Եղել են նաև հայերեն և քրդերեն երկլեզու երգեր: Սա բնական հետաքրքրություն առաջացրեց հայկական երաժշտության և մշակույթի հանդեպ: Իմ սիրելի օպերային երգչուհիներից Իզաբել Բայրակդարյանի և Լենա Չամամյանի յուրահատուկ ձայներն ու մեկնաբանությունները, իհարկե, ինձ շատ գրավեցին։

- Դուք կատարել եք հայտնի հայ Աշուղ Սայաթ-Նովայի «Քանի վուր ջան իմ» երգը։ Եվրոպացի և հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները կատարելիս երբևէ նկատե՞լ եք, թե որն է ավելի շատ ձեր սիրտը հուզում։

- «Քանի Վուր Ջանիմ» երգըը ինձ շատ է տպավորել։ Սայաթ Նովան, կամ ինչպես ասում են մեր մշակույթում՝ Սեյիդ Նոֆան, զարմանալի աշխարհ ունի։ Դա նման է մի ամբողջ արևելյան աշխարհագրության, առեղծվածային ասկետիզմի, աշուղական ավանդույթի,  բառերից ու լեզուներից կազմված մի յուրօրինակ քարտեզի:

Սկզբում ուզում էի կատարել նրա «Ղարիբ բլբուլ» երգը, որը ժամանակին կատարել էր Սուսիկա Սիմոն Երևանի ռադիոյով, բայց երբ լսեցի «Քանի վուր ջան իմ»-ը, բառեր չգտա արտահայտվելու համար: Ինձ ոգեշնչեց նաև Առնո Բաբաջայանի եզակի Էլեգիա ստեղծագործությունը։ Ես ուզում էի երգել հենց այս ստեղծագործությունը, որովհետև զգացի Սայաթ Նովայի պես թանկագին սիրահարի տխրությունը և այն շատ գեղեցիկ էր։

Իհարկե, արևմտյան դասական երաժշտությունն ու օպերան այլ շունչ ունեն՝ ժողովրդական երաժշտությունից տարբերվող: Այս երկակիությունը բազմիցս դիտարկվել է որպես խնդրահարույց ոչ միայն մեզ, այլև արևմտյան երաժշտության համար։ Բախի, Դեբյուսիի կամ Մոցարտի ստեղծագործություններում շատ են նաև ժողովրդական մեղեդիները, երբեմն էլ նման համակցված գործեր են արվում, բայց հաճախ իսկապես կոշտ անցումներ են լինում արևելյան և արևմտյան երաժշտության միջև։

Դա նման է երկու տարբեր աշխարհների: Այս առումով դրանք լիովին համեմատելի երաժշտություն չեն: Յուրաքանչյուրն ունի իր ազդեցությունը և այն հպումները, որոնք ստեղծում է իմ հոգում և մտքում: Այս երկու աշխարհները մեկտեղելու համար այսօր կատարում եմ քրդերեն, հայերեն, ասորերեն երգեր՝ դրանք համադրելով արևմտյան երաժշտության տեխնիկայի հետ և վերստեղծելով դրանք։ Ես հավատում եմ, որ դրա ազդեցությունը շատ ավելին կարող է լինել, քան բուն յուրաքանչյուր երաժշտության ազդեցությունը:

- Ձեր երգացանկում ներառված են նաև Կոմիտաս Վարդապետի քրդական ժողովածուները: Կոմիտասը հայկական մշակույթի ևս մեկ գագաթ է, այս հողերում հայերի ապրած տառապանքների և Հայոց ցեղասպանության խորհրդանիշը։ Ի՞նչ եք զգում, երբ կատարում եք նրա ստեղծագործությունները:

- Բոլորիս համար մեծ բախտ է, որ մեծ վարպետ Կոմիտասի ստեղծագործությունները պահպանվել են։ Կոմիտասը հիմա իմ աչքին աշխարհահռչակ երաժիշտ է ու սուրբ։ Ես հնարավորություն ունեցա ուսումնասիրելու նրա քրդերեն ժողովածուները։ Անգամ Կոմիտասի հիշատակին նվիրված միջոցառումներ ենք անցկացրել Ստամբուլում, Բեռլինում և Դիարբեքիրում։ Ես կատարեցի նրա քրդական ժողովածուներից մեկը (Dewrêşê Evdî):  

Այս երգերը երգելիս, կարծում եմ, երախտագիտության պարտք ունենք վարպետ Կոմիտասին։ Ես միշտ հոգ եմ տանում, որ ամեն համերգին կատարեմ նրա ստեղծագործություններից։ «Օրորը», «Գարունը», «Կռունկը», «Քելե Քելեն», «Դլե Յամանը» իմ ամենասիրելի ստեղծագործություններն են: Հիմա Կոմիտասի կողքին ավելացրել եմ նաև  Սայաթ Նովայի երգացանկը։ Լավ է, որ նրանք եկել անցել են այս աշխարհից և այնպիսի հետքեր են թողել, որ մենք նրանց  միշտ հիշենք։

- Այն հողերը, որտեղ նաև դուք եք ծնվել, մեկ դար առաջ զրկվել են հայկական գոյությունից, հայ ժողովրդից և հայկական մշակույթից։ Հիմա մեծ պատասխանատվություն է այդ ժառանգության մնացորդները պահպանելը։ Ի՞նչ հետք է թողել այս հողերում մարդկանց կրած տառապանքը ձեր մշակութային ինքնության վրա։

- Մենք՝ քրդերս, ամեն կերպ պատասխանատվություն ենք զգում այն հողի հանդեպ, որտեղ ծնվել ենք և այն երաժշտության, որը մեզ ժառանգել են մեր նախնիները։ Այն ամրացած է մեր գիտակցության մեջ որպես մի հուշարձան, որը թողել են մեզ ոչ միայն մեր ազգակիցները, այլև բոլոր նրանք, ովքեր երբևէ գոյություն են ունեցել այս հողում: Մեր մշակույթը լի է այդ հետքերով: Մեր հողն իսկապես շատ հարուստ է, բայց ցավով ու տառապանքով լի։

Տառապանքները, ջարդերն ու ցեղասպանությունները շարունակաբար ավելացել են՝ մեծ հետքեր թողնելով մեր արվեստում։ Ե՛վ նրանք, ովքեր իրականացրել են կոտորածը, և՛ նրանք ովքեր ենթարկվել են կոտորածների ու ողբում են այդ տառապանքները, երկուսն էլ այս հողերում են շնչել, երկուսն էլ այս հողերի ջուրն են խմել: 

Երբ հայ ժողովրդից այս հողերում մնացել են միայն ավերակներ, նրանց մշակույթը տխուր մի երգով փոխանցելը, մեր օրեր հասցնելը, թվում է, թե հասարակ մի բան է, բայց իրականում այն շատ բարդ է: Հարյուր տարի առաջ հայերի ապրած ողբերգությունն այսօր տարբեր կերպով ապրում են նաև քրդերը և իմ ժողովուրդն այսօր նմանատիպ ճակատագրի է արժանանում: Մինչդեռ ինչ էլ անեն, պետք է իմանան որ մեզնից հետո մեր հզոր երգերն են մնալու...