ERMENI HABER AJANSI

Ermenihaber.am-ը  Հայոց Մեծ եղեռնի հերթական տարելիցի նոր բովանդակության վերաբերյալ զրուցել է արևելագետ, պատմաբան Արմեն Պետրոսյանի հետ։ 

«Ավա՜ղ այսօր ամբողջ աշխարհի հայության համար Հայոց ցեղասպանության 109-րդ տարելիցը միայն հերթական ոգեկոչման օրացույցային ամսաթիվ չէ։ Այն իր մեջ խորհրդանշական, բայց որ ամենակարևորն է՝ բովանդակային կարևոր բաղադրիչ է պարունակում, քանի որ անցյալ տարվա ընթացքում հայ ժողովուրդը հերթական անգամ բախվեց ցեղասպանային նոր իրողության. «հերթական աշխարհաքաղաքական երկրաշարժի» շրջափուլում ամբողջովին հայրենազրկվեց հազարամյակներ շարունակ իր պատմական հայրենիքում տարբեր պատմափուլերում բազմաթիվ փորձություններ հաղթահարած արցախահայությունը»,- նշում է Պետրոսյանը։ 

Ըստ նրա՝ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման, դատապարտման և իրավական հետևանքների արձանագրման հարցում լիարժեք արդյունքների չհասնելը, որը, անշուշտ, նախ և առաջ Հայաստանի և հայ ժողովրդի անհաջողությունն է, բայց և այնպես, խորը հետևանքներ է ունենում  նաև ամբողջ մարդկության համար։ Հրեաների, Ռուանդայում և այլ ցեղասպանությունների պատմական փաստերից բացի, նշվածի վառ ապացույցը 1980-ականների վերջին, 1990-ականների սկզբին Թուրքիայի շարունակությունը համարվող Ադրբեջանի ներկայացուցիչների կողմից դարձյալ այդ երկրի մի շարք բնակավայրերում, Արցախում տեղի հայ բնակչության նկատմամբ իրականացված համակարգված հարձակումներն էին, սպանություններն ու էթնիկ զտումը։

«Այս նպատակային քաղաքականությունն իր գագաթնակետին հասավ 2020 թ. 44-օրյա պատերազմի և հատկապես 2023թ. սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին։ Երբ առաջին դեպքում էթնիկ զտման ենթարկվեցին պատմական հայկական Արցախի Հադրութ, Շուշի և այլ շրջաններ, իսկ դրանից 3 տարի անց նույն եղերական ճակատագրին արժանացավ արդեն ամբողջ Արցախը։ Նույն անպատժելիության հետևանքով էր, որ նաև Թուրքիան 2010-ականների ողջ ընթացքում ինքնուրույն  իրականացնել կամ աջակցել է նմանատիպ գործողությունների նաև Սիրիայում, Իրաքում։ Ի դեպ, դրանից ևս անմանս չի մնացել հայ ժողովուրդը, որի վառ օրինակը պատմականորեն հայերով բնակեցված Սիրիայի Քեսաբ քաղաքի դեմ Թուրքիայի աջակցությունը վայելող զինյալների կողմից 2014 թ. մարտին իրականացված նույնանման գործողությունն էր՝ դարձյալ բնակավայրի ամբողջական հայաթափման հետևանքներով»։  

Փորձագետը շեշտում է, որ այս ամենը հերթական անգամ հավաստում է այն իրողությունը, որ Հայոց ցեղասպանության նկատմամբ պատշաճ իրավական գնահատականն այս տարածաշրջանում հայ ժողովրդի խաղաղ և անվտանգ ընթացքի առանցքային գործոններից մեկն է, և այս ուղղությամբ ջանքերը չպետք է դադարեն՝ անկախ ժամանակային վաղեմությունից։

Թուրքիա-Հայաստան կարգավորման գործընթացի՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ընթացքի վրա հնարավոր ազդեցության մասին հարցին ի պատասխան մեր զրուցակիցը նշեց.

«Բնականաբար, ազդեցություն կա։ Եվ այս հարցի հետ կապված՝ պետք է կրկնեմ նախկինում հնչեցված միտքս։ Ըստ այդմ՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի բովանդակությունն ընդգրկում է միաժամանակ մի քանի հարթություն՝ քաղաքական, իրավական, բարոյական և այլն։ Եթե թվարկվածներից առաջինը, հաճախ խարսխվելով մյուս երկուսին, առավելապես շոշափում է աշխարհի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների, բազմաթիվ երկրների և նրանց ազգությամբ հայ քաղաքացիների փոխհարաբերությունների շերտերը, ապա գործընթացի բարոյական և իրավական կողմերը վերաբերում են հիմնականում հայ ժողովրդին, նրա երեք հատվածներին։ Եվ, իհարկե, պաշտոնական Անկարան ձգտում է ակնհայտորեն լճացած գործընթացի միջոցով հնարավորինս նվազեցնել Մեծ Եղեռնի ազդեցության քաղաքական բաղադրիչը՝ ձգտելով առավել կառավարելի դարձնել թուրք-հայկական հարաբերությունների կարգավորմամբ տարբեր պատճառներով հետաքրքրված հիմնական արտաքին դերակատարների վարքագիծը»։

Փորձագետի դիտարկմամբ՝ ցեղասպանության խնդիրը հայ ժողովրդի համար առավելապես բարոյական, իրավական և ինչպես արդեն նախորդիվ նշել եմ՝ նաև անվտանգային հարթություններում է։ Դրա վերջնանպատակն արդարության հաղթանակն է՝ ցեղասպան պետության իրավահաջորդի կողմից հանցանքի ճանաչմանը, զղջմանը և նրա պատասխանատվությանը հասնելը։

«Անշուշտ, սա չափազանց բարդ գործընթաց է,  հատկապես, երբ բախվում ենք թուրքական սկզբունքային ժխտողականությանը և այլ բազմաթիվ օբյեկտիվ խոչընդոտների, բայց դրա համար չկան ժամանակային սահմաններ։ Հայ ժողովրդի բոլոր սերունդների բարոյական պարտքն է ոգեկոչել ցեղասպանված ազգակիցների հիշատակը, շարունակել ամբողջ աշխարհին, մարդկության նոր սերունդներին պատմել, իրազեկել հայ ժողովրդի ազգային ողբերգության դասերը՝ երախտիքի խոսք հնչեցնելով ապրումակից բարեկամների հասցեին, ինչպես նաև դրանով նպաստելով նոր ցեղասպանությունների կանխման գործընթացին, և հատկապես՝ մեր ժողովրդի նկատմամբ»,- եզրափակում է Պետրոսյանը։